مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور از سالیانی دور تاکنون با تولید انواع گوناگون نرم افزارهای علوم اسلامی و ایرانی خدمتی شایان توجه به جامعۀ علمی کشور نموده است و از این جهت فعالیّت های این مرکز شایسته ستایش بوده و هست. در این که تولید نرم افزارهای یادشده تا چه اندازه اسباب تسهیل تحقیق و پژوهش را برای محقّقان فراهم کرده است جای هیچ بحثی نیست و همگان به نقش بسیار مهمّی که این برنامه ها در تسهیل تحقیقات و مطالعات اسلامی ـ ایرانی، به ویژه تسریع در جستجو و بازیابی مطالب مورد نظر، داشته اند مذعن و معترف اند. امّا به موازات این محاسن و مزایا، نرم افزارهای تولیدی این مرکز با نقاط ضعف و ایراداتی نیز همراه بوده است که گاه باعث بروز مشکلاتی برای پژوهشگران شده است. در این یادداشت به چند نمونه از ایرادات و نقائص نرم افزار کتابخانه کلام اسلامی نور، نسخه نخست تولید شده به سال 1389 اشاره می کنم.
نخست آنکه در تولید این نرم افزار دقّت لازم و کافی بکار بسته نشده است، به این معنا که در حروفنگاری عبارات و کلمات سهل انگاری ها و بی دقتی هایی صورت گرفته است. این ایراد البته در اکثر نرم افزارهای تولیدی این مرکز کم و بیش دیده می شود ولی در کتابخانه کلام اسلامی از حدّ معمول و قابل اغماض فراتر رفته است. این نقیصه گاه در قالب تایپ اشتباه برخی از کلمات، و گاه به صورت افتادگی و حذف برخی کلمات یا عبارات خود را نشان داده است. در اینجا تنها به یک نمونه از افتادگی و سقط عبارت در یکی از کتاب های موجود در کتابخانه کلام اسلامی اشاره می کنم که در طی آن حدود یک سطر از متن کتاب افتاده است:
در صفحه 191 از جلد دوم کتاب سترگ نهایة المرام علامه حلّی، عبارت علامه بنابر آنچه که در نرم افزار کتابخانه کلام اسلامی ثبت شده است چنین است:
«فإنّ الشي‏ء كما أنّه لا يوجد إلّا عند وجود سببه كذا العلم لا يحصل إلّا من العلم بسببه، و كما أنّه بالنظر إلى سببه يصير واجب الوجود في الخارج ممتنع التغيّر، و هذا هو اليقين التام.»
همانطور که ملاحظه می فرمایید دو جمله آخر از عبارت فوق بی ربط و ناتمام به نظر می رسد و این به جهت افتادگی یک سطر از متن اصلی کتاب است.
اکنون عبارت علامه را بر اساس متن چاپی کتاب ملاحظه کنید:
«فإنّ الشي‏ء كما أنّه لا يوجد إلّا عند وجود سببه كذا العلم لا يحصل إلّا من العلم بسببه، و كما أنّه بالنظر إلى سببه يصير واجب الوجود في الخارج ممتنع التغيّر، کذا العلم به، فبالنظر إلی العلم بسببه یصیر واجب الوجود ممتنع التغیّر، و هذا هو الیقین التام.»
مشاهده می فرمایید که در متن مندرج در نرم افزار کتابخانه کلام اسلامی نور عبارت « کذا العلم به، فبالنظر إلی العلم بسببه یصیر واجب الوجود ممتنع التغیّر» از قلم افتاده است.
طبعاً مستفیدان از نرم افزار کتابخانه کلام اسلامی انتظار وقوع چنین خطاها و نقائص را نداشته و ندارند و اصلاً هیچ به مخیله شان خطور نکرده است که ممکن است در جایی از این برنامه قریب یک سطر از متن اصلی کتاب افتاده باشد. اساساً استفاده اصلی از نرم افزارها برای جستجوی مطالب است حال اگر چنین اشتباهاتی در تولید این نرم افزارها صورت گیرد و عبارات غلط درج شوند یا اصلاً حذف شوند دیگر چه جای اعتماد به این برنامه ها و جستجوهای مبتنی بر آن است؟ چنانکه گفتم در این برنامه، نمونه های سقط یا حروفنگاری غلط فراتر از این است و لکن تنها همین نمونه برای تنبّه خوانندگان، و ترغیب آنها نسبت به احتیاط ورزی بیشتر در استفاده از این برنامه و عدم اعتماد کامل بر آن و نرم افزارهای شبیه آن کفایت می کنند. کتابخانه کلام اسلامی اشکالات دیگری نیز دارد که در یادداشت های بعدی بدان اشاره خواهم کرد.