چند سال پیش در یادداشتی که در همین صفحه زیر عنوان «ملاحظاتی انتقادی در باب نرم افزار کتابخانه کلام اسلامی نور» منتشر شد ( نگرید به: ملاحظاتی انتقادی در باب نرم افزار کتابخانه کلام اسلامی نور (1)) به اشکال اغلاط و افتادگی‌های قابل توجّه در متون برخی آثاری که در این نرم افزار درج شده است اشاره کردم. اکنون می‌خواهم به یادآوری اشکال دیگری که در این نرم افزار و برخی دیگر از نرم افزارهای مشابه وجود دارد بپردازم که عبارتست از گزینش ویراستهای نامعتبر یا مرجوح از آثار کلامی.
کسانی که با ویراستها و چاپهای مختلف از کتابهای کلامی سر و کار داشته باشند آگاهند که میان این طبعها و ویراستها گاه اختلاف بسیاری از حیث دقّت در ضبط کلمات و عبارات و تخریجات و توضیحات مربوط به متن و نیز شیوۀ تصحیح آنها وجود دارد. همین تفاوتها باعث می‌شود که یک ویراست یا طبع از کتابی کلامی، معتبر و دقیق شمرده شود، و تصحیح و چاپ دیگری از همان کتاب، نامعتبر و مرجوح تلقّی گردد. طبعاً میزان دقّت و اعتبار ویراست کتاب بطور مستقیم در استناد به متن و تحقیق پژوهشگر اثرگذار است. برخی از ویراستهایی که از متون کلامی می‌شناسیم ویراستهایی آشفته و نااستوار است که گاه این آشفتگی به حدّ عدم اعتبار آن ویراست و عدم صلاحیت آن برای ارجاع می‌رسد. یعنی میزان اغلاط و نادرستی‌‌های کتاب به اندازه‌ای است که چنین ویراستی اصلاً قابل اعتماد و استناد نیست. به همین جهت، یکی از ضرورتهای تحقیق در دانش کلام شناخت چاپهای معتبر از تألیفات کلامی و تمییز آنها از چاپهای نامعتبر، یا به اصطلاح امروزی «بازاری» است.
یکی از اشکالات مهمّی که در نرم افزار ارزشمند و سودمند کتابخانه کلام اسلامی نور مشاهده می‌شود گزینش چاپهای نامعتبر یا مرجوح از بعضِ آثار کلامی است. ویراستهایی که از برخی کتابهای کلامی برای درج در این نرم افزار انتخاب شده است، ویراستها و چاپهایی نامعتبر یا مرجوح است که ارزش ثبت در نرم افزار کتابخانه کلام اسلامی را نداشته است. برای نمونه، در حالی که تصحیح‌ها و چاپهای نسبتاً خوبی از الارشاد إلی قواطع الأدله‌ی جوینی، الإشارة إلى مذهب أهل الحقِ ابواسحاق شیرازی، الانصافِ باقِلّانی، کتاب التوحیدِ ماتُریدی، غایة المرام فی علم الکلامِ سيف الدين آمِدى، لُباب المحصَّل في أصول الدينِ ابن خلدون و نهاية الأقدام في علم الكلامِ شهرستانی در دست است و گاه چندین ویراست دقیقتر و بهتر را از این آثار می‌شناسیم، بدترین ویراستهای موجود از این آثار برای تولید در نرم افزار کتابخانه کلام اسلامی در نظر گرفته شده است.
با توجه به هزینه بسیاری که برای درج آثار کلامی در نرم افزارها صورت می‌گیرد بهتر است متولیان امر در انتخاب ویراستهای آثار دقّت بسیاری نمایند و پس از تحقیق دقیق در باب تصحیح‌های مختلفِ موجود از نگاشته‌های کلامی، بهترین و کاملترینِ آنها را برای درج در نرم افزار و رجوع محقّقان انتخاب نمایند. حال که بناست برای تولید این‌گونه نرم افزارهای سودمند هزینه بسیاری صرف شود و کار طاقت‌فرسایی صورت گیرد آیا بهتر نیست این هزینه صرف چاپها و ویراستهای معتبر یا برتر آثار شود تا اتقان بیشتر تحقیقات کلامی را در پی داشته باشد؟!
کسانی که با ویراستها و چاپهای مختلف از کتابهای کلامی سر و کار داشته باشند آگاهند که میان این طبعها و ویراستها گاه اختلاف بسیاری از حیث دقّت در ضبط کلمات و عبارات و تخریجات و توضیحات مربوط به متن و نیز شیوۀ تصحیح آنها وجود دارد. همین تفاوتها باعث می‌شود که یک ویراست یا طبع از کتابی کلامی، معتبر و دقیق شمرده شود، و تصحیح و چاپ دیگری از همان کتاب، نامعتبر و مرجوح تلقّی گردد. طبعاً میزان دقّت و اعتبار ویراست کتاب بطور مستقیم در استناد به متن و تحقیق پژوهشگر اثرگذار است. برخی از ویراستهایی که از متون کلامی می‌شناسیم ویراستهایی آشفته و نااستوار است که گاه این آشفتگی به حدّ عدم اعتبار آن ویراست و عدم صلاحیت آن برای ارجاع می‌رسد. یعنی میزان اغلاط و نادرستی‌‌های کتاب به اندازه‌ای است که چنین ویراستی اصلاً قابل اعتماد و استناد نیست. به همین جهت، یکی از ضرورتهای تحقیق در دانش کلام شناخت چاپهای معتبر از تألیفات کلامی و تمییز آنها از چاپهای نامعتبر، یا به اصطلاح امروزی «بازاری» است.
یکی از اشکالات مهمّی که در نرم افزار ارزشمند و سودمند کتابخانه کلام اسلامی نور مشاهده می‌شود گزینش چاپهای نامعتبر یا مرجوح از بعضِ آثار کلامی است. ویراستهایی که از برخی کتابهای کلامی برای درج در این نرم افزار انتخاب شده است، ویراستها و چاپهایی نامعتبر یا مرجوح است که ارزش ثبت در نرم افزار کتابخانه کلام اسلامی را نداشته است. برای نمونه، در حالی که تصحیح‌ها و چاپهای نسبتاً خوبی از الارشاد إلی قواطع الأدله‌ی جوینی، الإشارة إلى مذهب أهل الحقِ ابواسحاق شیرازی، الانصافِ باقِلّانی، کتاب التوحیدِ ماتُریدی، غایة المرام فی علم الکلامِ سيف الدين آمِدى، لُباب المحصَّل في أصول الدينِ ابن خلدون و نهاية الأقدام في علم الكلامِ شهرستانی در دست است و گاه چندین ویراست دقیقتر و بهتر را از این آثار می‌شناسیم، بدترین ویراستهای موجود از این آثار برای تولید در نرم افزار کتابخانه کلام اسلامی در نظر گرفته شده است.
با توجه به هزینه بسیاری که برای درج آثار کلامی در نرم افزارها صورت می‌گیرد بهتر است متولیان امر در انتخاب ویراستهای آثار دقّت بسیاری نمایند و پس از تحقیق دقیق در باب تصحیح‌های مختلفِ موجود از نگاشته‌های کلامی، بهترین و کاملترینِ آنها را برای درج در نرم افزار و رجوع محقّقان انتخاب نمایند. حال که بناست برای تولید این‌گونه نرم افزارهای سودمند هزینه بسیاری صرف شود و کار طاقت‌فرسایی صورت گیرد آیا بهتر نیست این هزینه صرف چاپها و ویراستهای معتبر یا برتر آثار شود تا اتقان بیشتر تحقیقات کلامی را در پی داشته باشد؟!
دوشنبه ۲۷ فروردين ۱۳۹۷ ساعت ۱۲:۳۰
