«مأثورات در ترازو» نام کتابیست از دوست دانشمند شیعی «سَلَفی!» ام، جویا جهانبخش، که به تازگی توسّط نشر علم منتشر شده است. این کتاب در حقیقت مجموعه‌ای است از «گُفتارها و جُستارهائی دربارۀ اَخبار مشکوک و نقد و عِیار سنجی أحادیث و مأثورات» که پیش از این، هر یک بطور جداگانه در مجلات و نشریّات گوناگون به چاپ رسیده بود و اکنون در این مجموعه، گردآوری، و بازچاپ شده اند. ویژگی مشترک این مقالات که موجب گردآمدن آنها در این مجموعه شده است «موضوع نقد و ارزیابی مأثورات و رِوایات است»، یعنی هر یک، به گونه ای، در نقد برخی از روایات و احادیث مشهور، ولی نامعتبر به تحریر درآمده است.
مجموعه مقالات یادشده با مقدّمه ای زیر عنوان: «نَفثَة المَصدور»ی به جای «سخن آغازین»، آغاز شده و پس از آن، گفتارهای ذیل آمده است:
1. اخبار مشکوک در میراث مأثور اخلاقی.
2. بابا رَتَن هندی و مأثورات اخلاقی ما.
3. پی افزود « بابا رَتَن هندی و مأثورات اخلاقی ما».
4. گنجی نویافته یا وهمی بَربافته؟
5. إنّی لأکتُمُ مِن عِلمی جواهرَه.
6. داد و ستد حکیم سبزواری با مرده ریگِ روائیِ گرایشهایِ غالی.
در انتها نیز دو پیوست با عناوین زیر درج شده است:
1. آبشخور بِحار.
2. از آن سَموم که بر طَرفِ بوستان بگذشت.
«مأثورات در ترازو» پس از کتاب «سه گفتار در غلو پژوهی» که پیشتر توسّط نشر اساطیر منتشر شده است، در واقع دومین مجموعه از مقالات محقّق ارجمند آقای جویا جهانبخش بشمار می آید. نویسنده در این دفتر، مقالات نشر یافته خود در موضوع مهمّ اخبار ضعیف و مشکوک را، به منظور سهولت بیشتر در دسترسیِ علاقه مندان به این گفتارها، با اصلاحات و افزوده هایی اندک، یکجا تدوین کرده است.
روشن است که قدم نهادن در میدان مبارزه با احادیث ضعیف و مشکوک تا چه اندازه دشوار و دردسر زاست. خاصّه که این قبیل پژوهش ها از آنجا که قوت غالب عدّه ای از سخنرانان و قلم فرسایان را در معرض نقد و طرد قرار می دهد و بازار کسب و کار آنها را بی رونق می سازد، دشمنی ها و ستیزهای خاصّ خود را در پی دارد. درست به همین جهت است که هرگونه تلاش در راستای آگاهی بخشی به اذهان عمومی در خصوص اخبار و منقولات نامقبول، ارج مند و ارزش مند، و صد البتّه درخور ستایش است.
اهمیّت و ضرورت این قبیل پژوهش ها از آن روست که نقل و استناد به منقولات نامعتبر و ضعیف در ادوار اخیر از سوی برخی سخنرانان و دست به قلمانِ کم سواد و پر مدّعا، فزونی گرفته است و صحنۀ اندیشۀ دینی راستین را آلوده کرده، و در نتیجه، با صد تأسّف، اذهان ساده اندیشِ جماعت دین مدار را از طریق قویم و صراط مستقیم منحرف ساخته است. در چنین شرایطی توجّه به میزان های ارائه شده از سوی عالمان و دانشمندان حدیث شناس و حدیث پژوه برای تشخیص احادیث و مأثورات معتبر از نامعتبر امریست لازم که امروزه ضرورت آن بیش از پیش احساس می شود.
در حالی که بسیاری از عالمان شیعی سلف ما در نقل و ترویج احادیث، دقّت فراوان و درایت بسیار داشته اند مع الأسف در عصر حاضر این گونه دقّت ها و درایت ها حتّی در میان عالمان نامدار شیعه هم کمتر دیده می شود. حاصل چنین سهل انگاری ها و تسامحات در برخورد با روایات بی پایه و اساس نیز همین وضعیّت نابسامان تفکّر دینی است که در حوزه های مختلف آن، از فقه و کلام گرفته تا تاریخ و تفسیر، شاهد هستیم. تضادها و ناسازگار هایی که گاه در میان آموزه های حوزه های یاد شده مشاهده می شود، و ناگفتنی است که تا چه اندازه اذهان دین داران را آشفته و حیران ساخته است، در بسیاری از موارد برخاسته از تمسّک و استناد به همین اَخبار آحادیست که وقتی ارزیابی و سنجش می‌شوند نتیجه ای جز عدم اعتبار و أصالت آنها بدست نمی آید. از این روست که برای تهذیب اندیشۀ دینی از عقائد باطل و نااستوار، دقّت و درایت بسیار در استناد به روایات و اخبار، بویژه از سوی صاحبان منبر و قلم، امری ضروری و اجتناب ناپذیر به نظر می رسد.
اکنون جای خوشوقتی است که «مأثورات در ترازو» ـ که از اندک پژوهش هایی است که به آشکارسازی ضعف و بی اعتباری برخی از مأثوراتِ مشهور و پرطرفدارِ روزگار ما پرداخته است ـ در دسترس دین پژوهان قرار گرفته است. امید می برم که نشر این اثر موجب تنبّه و هوشیاری دست کم برخی از دوستداران اخبار مشکوکه و موضوعه و مُستنِدین به آن گردد.
نیز امیدوارم دوست دانشور جویای دانشم، در نشر دیگر مجموعه از مقالات خود، بیش از پیش کوشا بوده، و بزودی شاهد دفتری دیگر از نوشتارهای عالمانه وی باشیم.
مجموعه مقالات یادشده با مقدّمه ای زیر عنوان: «نَفثَة المَصدور»ی به جای «سخن آغازین»، آغاز شده و پس از آن، گفتارهای ذیل آمده است:
1. اخبار مشکوک در میراث مأثور اخلاقی.
2. بابا رَتَن هندی و مأثورات اخلاقی ما.
3. پی افزود « بابا رَتَن هندی و مأثورات اخلاقی ما».
4. گنجی نویافته یا وهمی بَربافته؟
5. إنّی لأکتُمُ مِن عِلمی جواهرَه.
6. داد و ستد حکیم سبزواری با مرده ریگِ روائیِ گرایشهایِ غالی.
در انتها نیز دو پیوست با عناوین زیر درج شده است:
1. آبشخور بِحار.
2. از آن سَموم که بر طَرفِ بوستان بگذشت.
«مأثورات در ترازو» پس از کتاب «سه گفتار در غلو پژوهی» که پیشتر توسّط نشر اساطیر منتشر شده است، در واقع دومین مجموعه از مقالات محقّق ارجمند آقای جویا جهانبخش بشمار می آید. نویسنده در این دفتر، مقالات نشر یافته خود در موضوع مهمّ اخبار ضعیف و مشکوک را، به منظور سهولت بیشتر در دسترسیِ علاقه مندان به این گفتارها، با اصلاحات و افزوده هایی اندک، یکجا تدوین کرده است.
روشن است که قدم نهادن در میدان مبارزه با احادیث ضعیف و مشکوک تا چه اندازه دشوار و دردسر زاست. خاصّه که این قبیل پژوهش ها از آنجا که قوت غالب عدّه ای از سخنرانان و قلم فرسایان را در معرض نقد و طرد قرار می دهد و بازار کسب و کار آنها را بی رونق می سازد، دشمنی ها و ستیزهای خاصّ خود را در پی دارد. درست به همین جهت است که هرگونه تلاش در راستای آگاهی بخشی به اذهان عمومی در خصوص اخبار و منقولات نامقبول، ارج مند و ارزش مند، و صد البتّه درخور ستایش است.
اهمیّت و ضرورت این قبیل پژوهش ها از آن روست که نقل و استناد به منقولات نامعتبر و ضعیف در ادوار اخیر از سوی برخی سخنرانان و دست به قلمانِ کم سواد و پر مدّعا، فزونی گرفته است و صحنۀ اندیشۀ دینی راستین را آلوده کرده، و در نتیجه، با صد تأسّف، اذهان ساده اندیشِ جماعت دین مدار را از طریق قویم و صراط مستقیم منحرف ساخته است. در چنین شرایطی توجّه به میزان های ارائه شده از سوی عالمان و دانشمندان حدیث شناس و حدیث پژوه برای تشخیص احادیث و مأثورات معتبر از نامعتبر امریست لازم که امروزه ضرورت آن بیش از پیش احساس می شود.
در حالی که بسیاری از عالمان شیعی سلف ما در نقل و ترویج احادیث، دقّت فراوان و درایت بسیار داشته اند مع الأسف در عصر حاضر این گونه دقّت ها و درایت ها حتّی در میان عالمان نامدار شیعه هم کمتر دیده می شود. حاصل چنین سهل انگاری ها و تسامحات در برخورد با روایات بی پایه و اساس نیز همین وضعیّت نابسامان تفکّر دینی است که در حوزه های مختلف آن، از فقه و کلام گرفته تا تاریخ و تفسیر، شاهد هستیم. تضادها و ناسازگار هایی که گاه در میان آموزه های حوزه های یاد شده مشاهده می شود، و ناگفتنی است که تا چه اندازه اذهان دین داران را آشفته و حیران ساخته است، در بسیاری از موارد برخاسته از تمسّک و استناد به همین اَخبار آحادیست که وقتی ارزیابی و سنجش می‌شوند نتیجه ای جز عدم اعتبار و أصالت آنها بدست نمی آید. از این روست که برای تهذیب اندیشۀ دینی از عقائد باطل و نااستوار، دقّت و درایت بسیار در استناد به روایات و اخبار، بویژه از سوی صاحبان منبر و قلم، امری ضروری و اجتناب ناپذیر به نظر می رسد.
اکنون جای خوشوقتی است که «مأثورات در ترازو» ـ که از اندک پژوهش هایی است که به آشکارسازی ضعف و بی اعتباری برخی از مأثوراتِ مشهور و پرطرفدارِ روزگار ما پرداخته است ـ در دسترس دین پژوهان قرار گرفته است. امید می برم که نشر این اثر موجب تنبّه و هوشیاری دست کم برخی از دوستداران اخبار مشکوکه و موضوعه و مُستنِدین به آن گردد.
نیز امیدوارم دوست دانشور جویای دانشم، در نشر دیگر مجموعه از مقالات خود، بیش از پیش کوشا بوده، و بزودی شاهد دفتری دیگر از نوشتارهای عالمانه وی باشیم.
يكشنبه ۲۰ مهر ۱۳۹۳ ساعت ۲۳:۲۷
