استاد علی محدّث، فرزند محقّق متتبِّع شادروان میر جلال الدین محدّث ارموی، از پژوهشگران و تراث پژوهان برجستۀ حوزۀ ایران و اسلام اند که از سالیانی دور در کشور سوئد رحل اقامت گزیده و در آن سرزمین به تبلیغ و نشر فرهنگ اسلامی و میراث ایرانی اشتغال دارند. استاد محدّث که مسئولیّت بخش نسخ فارسی کتابخانه دانشگاه اُپسالا ( Uppsala University) را بر عهده دارند در چند سال اخیر کوشش های زیادی در راستای شناسایی و معرّفی نسخ خطّی متعدّد و ارزشمند آن کتابخانه انجام داده اند. حاصل تلاش های ایشان، تدوین فهرست نسخ خطّی فارسی کتابخانه دانشگاه اُپسالا بود که چند سال پیش در دو ویراست فارسی و انگلیسی از سوی انتشارات همان دانشگاه به چاپ رسید.
از ایشان آثار دیگری همچون تصحیح و تحقیق چندین رساله ادبی، فلسفی، عرفانی و کلامی به زبان فارسی و عربی در سه مجموعه کلان زیر عنوان های «بیست متن فلسفی ـ عرفانی» و «پانزده منظومه ادبی ـ عرفانی» و «مناظره مست و فقیه و صوفی همراه با شانزده متن نظم و نثر دیگر» نیز به چاپ رسیده است که علاقه مندان برای آگاهی تفصیلی از کمّ و کیف آنها می توانند به مقالۀ ممتّع آقای حسین متّقی با عنوان «نگاهی به سه دفتر نفیس ادبی، عرفانی و فلسفی» منتشر شده در مجله آینه پژوهش شماره 136 ـ 135 رجوع کنند.
از آنجا که این سه کتاب ارزشمند و دیگر آثار استاد محدّث در خارج از کشور انتشار یافته و دور از دسترس محقّقان ایرانی بود بنده از جناب استاد درخواست کردم فایل پی دی اف آثار خودشان را در صفحه اینترنتی خود قرار دهند تا دوستداران بتوانند از این آثار بهره مند شوند. جناب ایشان هم لطف کردند و فایل های تمامی آثارشان را در صفحه اینترنتی خود قرار دادند. هم اینک خواستاران این متون می توانند آن کتاب ها را از صفحه یادشده دریافت کنند.
امّا سخن بنده در این یادداشت در باب اثریست ارزشمند موسوم به «درّ نجف» که به تازگی در سال جاری 2014 میلادی با تصحیح و توضیح و مقدّمه استاد علی محدّث از سوی انتشارات دانشگاه اُپسالا به چاپ رسید. این منظومه البتّه پیشتر در سال 1379 شمسی در مرکز خراسان شناسی مشهد انتشار یافته بود ولی از آنجا که چاپ یاد شده با محذوفات و نقائصی قرین بوده استاد مصمّم شدند که به تجدید چاپ آن به صورتی کامل همراه با توضیحات لازم دست یازند.
جناب استاد محدّث از سر لطف نسخه ای از این اثر را برای بنده فرستادند و اینک به پاس مرحمت ایشان، معرّفی اجمالی آن کتاب تقدیم خوانندگان می-شود.
«درّ نجف» منظومه ایست «در باب حملۀ افغان به ایران» سرودۀ میرزا زکی مشهدی متخلّص به «ندیم» که از ادیبان و روشنفکران و رجال سیاسی آگاه و کارآمد دورۀ شاه سلطان حسین صفوی و نادر شاه افشار بوده و در آن روزگار خدمات بسیاری به مردم و مملکت انجام داده بوده است. میرزا زکی که از امرای نادر شاه بوده و در حمله نادر به هندوستان در رکاب او بوده است با تیزهوشی خود و به سبب وجاهتی که نزد نادر داشته مانع قتل عام مردم شاه جهان آباد دهلی می شود. وی اصالتاً مشهدی بوده و در اصفهان بالیده است. ندیم در سال 1134 قمری به هنگام حملۀ افغان ها به اصفهان در این شهر حضور داشته و در دفاع از آن، فرماندهی قزلباشان را بر عهده داشته است. اندکی بعد وی به سختی از مهلکه گریخته و به نجف پناهنده شده و در آنجا منظومۀ «درّ نجف» را در شرح وقایعی که دیده است به نگارش در آورده است.
به گفتۀ استاد محدّث: ندیم در منظومۀ خود، وضع اجتماعی مردم ایران و طبقات مختلف جامعه را بازگو کرده، فساد رهبران سیاسی و دینی، و در نتیجه به هم ریختگی اوضاع اجتماعی و تباه شدن اخلاق و دین مردم را شرح داده، و از هم گسیختگی امور دولت و سپاه را یاد کرده است. ندیم منظومۀ خود را در سال 1137 قمری در نجف به پایان برده است:


«درّ نجف» سوگنامه ای است بر شهر اصفهان و دولت صفویه در 1470 بیت. منظومه در حقیقت بر دو بهره است: بهرۀ اوّل توصیفات ادیبانه و شاعرانه و وصف عقاید خود شاعر مشتمل بر افکار دینی و صوفیانه و ضدّ فلسفی. و بهرۀ دوم بیان اوضاع اجتماعی ـ سیاسی اصفهان عصر صفوی و توصیف شهر اصفهان. یکی از وجوه اهمیّت «درّ نجف» آنست که درست در گیر و دار حوادث سروده شده و ندیم حوادثی را که به چشم خود دیده است به نظم درآورده. به اعتقاد استاد محدّث، ندیم در سرودن درّ نجف از محیی الدین لاری درفتوح الحرمین پیروی کرده است و همانند آن بر وزن و سیاق مخزن الاسرار نظامی، این منظومه را سروده است.
استاد محدّث در مقدمۀ عالمانۀ خود به تفصیل به شرح احوال و افکار ندیم پرداخته و گفتار تذکره نویسان را در شرح حال وی نقل و بررسی کرده است. به نظر ایشان ندیم یک شیعی متعصّب بوده با گرایش های صوفیانه. وی به سنّت غالب عصر صفوی، از خلفای راشدین به نحوی توهین آمیز یاد کرده و قوم مهاجم افغان را با کلمات زشت توصیف کرده است. این موارد البته از چاپ نخست کتاب حذف شده است ولی در چاپ حاضر تماماً آمده است. به نظر استاد محدّث اگر چه «این گونه ابیات ناظم قابل دفاع نیست و سزاوار سرزنش است امّا در متون گذشته نمی توان دست برد و کم و زیاد و سانسور نمود. آنچه نویسنده نوشته، باید بی کم و کاست چاپ شود و مصحّح حق ندارد در اندیشه مؤلّف دخل و تصرّف کند».
همچون قاطبۀ صوفیان، ندیم، با فلسفه و فلاسفه مخالف بوده و فصلی را در «درّ نجف» به ردّ عقاید ایشان اختصاص داده است. برخی از ابیات او در این بخش یادآور اشعار شیخ بهایی در ردّ تفلسف و فلسفه ورزی است. برای نمونه این ابیات وی:


بخش قابل توجّهی از این منظومه نیز به سرایش اشعاری در نعت و منقبت پیامبر اکرم (ص) و امیر مؤمنان علی (ع) اختصاص یافته است که از باب تبرّک به چند بیت آن اشاره می‌شود:


همو در جایی دیگر خطاب به حضرت گفته است:


و در پایان هم منظومه اش را با این بیت به پایان برده است: